Жәдігерлер сыр шерткенде...

Темір жол тарихы
31.01.2022, 12:23
Сабырхан Сейілбекұлы

Қызылорда облысы бойынша меншікті тілші

Ғасырдан астам тарихы бар Қызылорда локомотив пайдалану депосының мұражайында өткен күннен сыр шертетін бірегей жәдігер сақтаулы тұр. 1976 жылы депоның 70 жылдығы қарасаңында ашылған мұражай жыл өткен сайын жаңа экспонаттармен толықтырылып келеді. Көненің көзі – алып паровоз бен ҰОС ардагерлеріне арналған аспан асты мұражайына депо ауласынан орын берілген.

Мұражай табалдырығынан аттасаңыз, қарама-қарсы екі қабырғаға ілінген қос картаның бірінде 19-ғасыр, екіншісі 20-ғасырда аймақтағы теміржол құрылысының сұлбасы бедерленген. Бұдан кейінгі экспонаттардан өткен ғасырдың басында салынған Ташкент-Орынбор теміржолы құрылысынан тарихи суреттер мен құжаттар, алғашқы станциялар сұлбасын көруге болады. Келесі экспозицияда қала тарихы, яғни 1853 жылы қоқандықтарды аймақтан қуып шығып, Перовск бекінісінің (Перовск – Қызылорданың алғашқы атауы) салынуы жайлы мәліметтер бар.

Бөлімше теміржолындағы станция мен бекеттердің, вокзал ғимараттарының, локомотив депосының ең алғашқы нұсқасы, кейінгі және бүгінгі көріністері, даму кезеңдерінен сыр шертетін суреттер келесі бір экспозицияда орын алған. Осындай экспозициялардың бірінде депо теміржолшыларының 1905-1907 жылдардағы революциялық дүмпуге үн қосқаны байқалады. Социал-демократтардың ықпалымен жұмыс сағатын азайту, жалақыны көтеруді талап еткен депо слесарі А.В.Червяков бастаған, құрамында жеті мүшесі бар «большевиктік жетеу» ұйымының суреттері сақталған. Жалпы мұражайға қойылған экспонат, тақта-стенд, сұлба-макет, әртүрлі құжаттар, кітаптар секілді 150-ден астам жәдігердің арасында не жоқ десеңізші?! 1902 жылы шығарылып, ұзақ жыл қолданыста болған шойыннан жасалған рельстің сынығы да сақталған.

– Мұражайға қазалылық теміржолшылар әкеліп тапсырған, бүгінде тарихи жәдігерге айналған рельстің үш түрі бар. Оның бірінің ұзындығы 113 см, ені 10 см, биіктігі 11,5 см көлемінде, жақтау қабырғасында «к.з.кн.Б.БЬЛОСЕЛЬСКАГО 1902 года» деген жазу жазылған, – деді мұрайжай қызметкері Қызғалдақ Оспымбетова.

Тарихқа көз жіберсек, бұл рельс Ресейде теміржол енді пайда болған екі ғасыр бұрын Еділ-Жайық өңірінде темір қорытып, болат рельс шығаратын князь Белосельский-Белозерскийдің шеберханасының өнімі болса керек деп ой түюге болады. Князьдің Уфа губерниясының Катав-Иванов мекенінде де темір-болат балқытатын шеберханасы болды деген деректер бар. 1901 жылдан бастап шеберханадан шығарыла бастаған мұндай рельстердің екінші жақтауына к.ж.д деген мөр-таңба (клеймо) басылыпты. Сәйкесінше, бұл белгілер қазыналық темір жол аббревиатурасы немесе «Константинов темір жолы» дегенді білдірсе керек. Белосельский-Белозерскийдің шеберханасының өнімі Орынбор-Ташкент теміржолының құрылысына пайдаланылып, Сыр бойына да жеткен болып тұр ғой.

Мінеки, екі ғасырды жалғастырып жатқан теміржолдың тарихын зерделей келе талай-талай тұма сырға қанығуға әбден болады...

Жаңалықтар
01.08.2025
ҚТЖ-ның үздік қызметкерлері мемлекеттік және ведомстволық наградалармен марапатталды
Аймақтар
01.08.2025
Қызылорда теміржолының шежірелі жолы мен жаңа жетістіктері
Аймақтар
01.08.2025
Ерен еңбек еленген күн
ҚТЖ келбеті
01.08.2025
Маңғыстаулық машинист Президент қолынан мемлекеттік награда алды
Жаңалықтар
01.08.2025
ҚТЖ басқарма төрағасы қызметкерлерді теміржолшылар күнімен құттықтады
Жаңалықтар
01.08.2025
Көлік саласы қызметкерлеріне мемлекеттік наградалар табыс етілді
Жаңалықтар
01.08.2025
Мемлекет басшысы көлік саласының қызметкерлерін марапаттады
Жаңалықтар
01.08.2025
ҚТЖ «HR-бренд 2025» байқауында жүлделі орынға ие болды
Аймақтар
01.08.2025
Кәсіби мерекеге тарту
Аймақтар
01.08.2025
Сын сағатта сыналғандар
ҚТЖ келбеті
01.08.2025
Темір жолдың темірдей тәртібінде шыңдалған ер
ҚТЖ келбеті
01.08.2025
Құрметке лайық Күнсұлу
Аймақтар
01.08.2025
Мамандық таңдау – маңызды қадам
ҚТЖ келбеті
01.08.2025
Теміржолшының сергектігі – жүздеген жолаушының амандығы
ҚТЖ келбеті
01.08.2025
Байланыстың бапкері
ҚТЖ келбеті
01.08.2025
Алғыс арқалаған жолсерік
Жүк тасымалы
01.08.2025
«ҚТЖ» – Еуразиялық транзиттік дәліздердің негізгі драйвері
Аймақтар
01.08.2025
Сенат депутатымен кездесу өтті
Жаңалықтар / Мұрағат
01.08.2025
Қазақстан теміржолшысы газеті, №59-60 01 тамыз 2025 жыл
Темір жол тарихы
31.07.2025
Темір жол тарихы жайлы жаңа кітап жарық көрді