Алдағы маусымнан не күтеміз?
«Қазақстан теміржолшысы» газетінің тілшісі
Алда астық тасымалы науқаны тұр. Биыл республика бойынша 7,4 миллион гектар ауыл шаруашылығы алқаптары егілді. Мамыр айынан бастап нарық қатысушылары 2025-2026 жылдардағы жаңа астық маусымына белсенді дайындықты бастап кетті. Ал Ұлттық компания вагон айналымын жылдамдатуға, жеткізу мерзімін оңтайландыруға және өткізу қабілеті шектеулі аймақтарда тиімділікті арттыруға мүмкіндік беретін маршруттық және хабтық жөнелтілімдерді қалыптастыруға көңіл бөліп отыр.
Биылғы бидай егінінің болжамы әлі қалыптаспаған, бірақ күздік дақылдардың жағдайына байланысты өткен жылғыдан төмен болады деген болжам бар. Алдағы күзгі-қысқы кезеңде көмірді үздіксіз жеткізуді қамтамасыз ету үшін «ҚТЖ» ҰК» АҚ 28 мыңға жуық вагон тартып отыр, оның 20 мыңы ашық вагондар. Бұл парк жүк тасымалдаудың болжамды көлемін жабуға мүмкіндік береді. Ұлттық компания күзгі-қысқы айларда ең жоғары жүктемелерді болдырмау үшін жүк жөнелтушілерді, жүк алушыларды және жергілікті атқарушы органдарды жыл бойына тиеу көлемін біркелкі бөлуге шақырып отыр.
Әлемде болып жатқан оқиғалар да көмір мен бидайдың жаһандық сауда ағынына, сондай-ақ олардың құнына және әртүрлі сауда кедергілерінің пайда болуына ықпал етуде. Өңірдегі геосаяси сілкіністер аясында жеткізілімдердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселесі де басымдыққа ие. Мәселен, Ирандағы әскери қақтығыстың шиеленісуі қазақстандық астықты осы елге және оның аумағы арқылы транзитпен жеткізуге қауіп төндірді. Көлік дәліздерін бұзу қаупі, логистикаға шығындардың өсуі және порттарды бұғаттау осы бағыттағы экспорттың тұрақтылығын күмәнді етіп отыр.
Сонымен қатар нарық қатысушылары тиісті салалардың перспективалық дамуын да ескеруі керек. Мәселен, республиканың ауыл шаруашылығы министрлігі бидайдың дара дақыл егісінен күтім жасау бойынша ауқымды жұмысты жалғастыруда. Соңғы 2 жылда еліміздегі бидай егіс алқабы 730 мың гектарға қысқартылды. Сондай-ақ Мемлекет басшысының елімізді астықты терең өңдеу өнімдері бойынша әлемдік ТОП-10 экспорттаушы қатарына шығару жөніндегі алға қойған міндеті шеңберінде қосылған құны жоғары өнім түрлерін кеңейту жоспарлануда.
Осыған ұқсас шаралар көмір өнеркәсібі саласына да қатысты болып отыр. 2023 жылы республика энергия теңгеріміндегі көмір үлесін 2060 жылға қарай 60-тан 10%- ға дейін төмендетуді көздейтін Қазақстанды декарбонизациялау стратегиясын қабылдады. Осы ретте дәстүрлі көмір энергетикасына, өңдеу өнеркәсібінің маңызды сегментіне балама ретінде көмір химиясын дамыту және дәстүрлі өндіруден көмірді терең өңдеуге көшу перспективалы бағыт болып табылуда.
Келешекте бұл факторлар тек көлемде ғана емес, ең бастысы тасымалдау әдістерінде де көрініс табатын болады. Айталық, қазірдің өзінде тасымалдау процесін қиындататын көптеген факторларға қарамастан, астық жүктерін контейнерлік тасымалдаудың белсенді өсуі байқалып отыр. Осыған сүйене отырып, логистикалық процесті ұйымдастыруды, тиісті инфрақұрылымды, сондай-ақ технологияларды дайындауды одан әрі жетілдіру қажет.
Әрине, бұл ретте Қазақстан ставка жасайтын әлемдік нарықтарда болып жатқан оқиғаларды да ескеруі қажет. Мәселен, 2024 жылы 700 млн тоннадан астам көлемде дәнді дақылдардың рекордтық өнімін алған көрші Қытай өз өндірісінің одан әрі ұлғаюын күтуде, бұл міндетті түрде аспан асты елінің тұтыну көлеміне және ауыл шаруашылығы өнімдерінің негізгі түрлерінің импортына әсер етері анық. Ал дәнді, майлы, жемшөп және басқа да өнімдер саудасы жөніндегі Еуропалық қауымдастықтың болжамы бойынша, 2025 жылы Еуропада бидай өнімі 297,8 млн тонна деңгейінде күтілуде, бұл қазіргі деңгейден 15 млн жоғары.
Қазақстандық қатты отын экспортының келешегіне келетін болсақ, оған ресейлік өндірушілердің еуропалық нарықты толық жоғалтуы әсер етуде, сарапшылардың болжауынша, жеткізілім 2025 жылы 8-10 млн тоннаға жетуі мүмкін, бұған Қытайдың энергия көміріне баж салығын енгізуі де әсер етуі мүмкін. Орташа алғанда, Еуропада жыл сайынғы көмір тұтыну 300 миллион тоннаға бағаланады, ал әлемдегі ең үлкен көмір нарығы жыл сайын 450 миллион тоннадан астам қатты отын импорттайды. Бұл елімізде екінші жыл қатарынан көмір өндіру көлемінің қысқаруына қарамастан, отандық экспорт үшін кең әлеует ашады. Осылайша, уақыт ағымындағы шынайылық теміржол саласынан тиісті өзгерістерді, икемділікті, технологияларды жетілдіруді, сенімді және тиімді логистика құруды талап етеді.