Ағайынды теміржолшылар тазы баптап, ұлттық құндылықты ұлықтап жүр

Аймақтар
19.03.2023, 14:23
Суретті түсірген автор
Ерман Әбдиев

Тараз қаласы бойынша меншікті тілші

Жамбылдық ағайынды теміржолшылар – Мақсат пен Бағдат Абатовтар қазақы тазы баптап, «шырғаға» салып жүр. Мақсат – Тараз станциясында маневрлік диспетчер болса, Бағдат – Жамбыл вагон жөндеу депосында ауысым шебері.  

Қала іргесіндегі Жамбыл ауданы Өрнек ауылында туып-өскен ағайындылар бала кезден «жеті қазынаның» бірі – қазақы тазыны баптап, көкпар шауыпты. Бүгінде қара шаңырақта отырған кенжелері Фархат көкпар шабатын ат пен төрт тазыны баптап, бауырлары жарыстарға салып жүр екен.

– Қарапайым шопанның баласымыз. Сондықтан да болар, бала кезден малсақ болып өстік. Көкпар шаптық, тазы жүгіртіп, дүбіріне делебеміз қозып кететін. Әкем Ауданбек әрі саятшы болды. Үйде төрт тазы ұстайтын. Ұмытпасам, тоқсаныншы жылдардың соңында болу керек, Жуалы ауданына бір тойға бардық. Ол кезде той дегеніңіз үй ауласында болатын. Бір кезде аяғымды бір нәрсе түрткендей болды. Қарасам, тазының күшігі, аяғымды жалап тұр. Тазыны танимыз ғой, әлгі күшікті көріп есім ауды да қалды. Ақыры сол күшік біздің үйден табылды. Үйде төрт тазы болатын, әкем «не ғыласың мұны көбейтіп» деп ренжігенімен, әлгі күшікті көрді де «е, мынауың дұрыс күшік екен» деді. Ол кісі де иттің болмысына, дене бітіміне қарап айтса керек. Сол «Ұшар» тазының бойы 80 сантиметр болып өсті. Сұлу еді, ақылды еді. Алдына тамақ келгенде бас салмай, менің «бұйрығымды» күтіп отыратын. Негізі қазақы тазы – жарғаққұлақ және шашаққұлақ болып екіге бөлінеді. Ұшар – жарғаққұлақ болатын. Бірақ алғашында жүгірмеді, аңға да түспеді. Тазының алты айлығында тісі түседі, міне содан кейін «шарғыға», аңға сал. Сөйтсем, Ұшардың бойы биік болғанымен, әлі күшік екен ғой. Кейін тісі түскен соң өнердің бәрін көрсетті. Алғаш үй қоянына салып, баулыдым. Қателік осы жерде болды. Қоянды басқан кезде «тістеме» деймін, жібере салады. Кейін аңға шығып жүргенде қоянды қуып тауып алады, бірақ мен жақындағанда жібере салатын болды. Бірде, күздің суығында қорадағы малға түз тағысы түсті. Ол кезде Ұшардың аңға түспеген кезі. Бірақ аңдамаса керек, бірден ортаға түсіп, қасқырмен алысып, лақтырып жібергені. Сөйтіп, қорадағы малды аман алып қалды. Бұған әкем риза болып жүрді. Ел ішінде қауесет жата ма? Бұл жай аңыз болып елге тарады. Тіпті, Ұшарға құлынды бие беріп, сұрағандар да болды. Мұндай әккі тазыны кімге бересің, өзімде қалды. Өкініштісі, сол көз тиді ме, әлде басқа ма, кейін құрт түсіп, ауырды. Ауылдағы ветеринардан дәрі алып беріп жүрдім. Бірақ ем болмады, өліп қалды, әлгі ветеринар дәріні қанша мөлшерде беру керек екенін ескертпеген екен, – дейді Мақсат Абатов.

Қазір жігіттердің баптауындағы тазылардың ішінде иттің төресі «Таймас» болып тұр. Ол – бұған дейін көрші Шымкент, Түркістан, Балқаштағы жарыстарға қатысып, жүлделі орындардан көрініп, «көрермен көзайымы» болған тазы. Балқашта өткен тазы жарысында бас жүлдеге құны 4,5 миллион теңге болатын сәйгүлік тігіліпті. Расында, бүгінгі күні мұндай жарыстар тек жекелеген демеушілердің қолдауымен ұйымдастырылып жүр екен.

– Аталарымыз «Итте алты жасар баланың миы болады» дейді. Бұл рас әңгіме. Осы Таймасты баптар кезде мен онымен кәдімгідей сөйлесетінмін. Шоколадты майдалап, «бұйрықтар» беріп үйреттім, баулыдым. Қазір «шырғаға» да, аңға да саламын. Ақылды тазы. «Аң айлалы келеді» дейді тағы қазақ. Аңға шыққанда Таймас айлалы аңның алдын орап алады. Талай түлкі, қоян, шибөрі алды. Тазы аттың алдына түсіп жүрсе – ақылдылығы, ал аттың артында жүрсе, онда үміт күтпей-ақ қой, – дейді теміржолшының үлкені.  

Ағайынды теміржолшылар тек тазы баптаумен ғана емес, сонымен қатар тазы жүгіртіп, «шырға» салу ісін мықтап қолға алып отыр. Бұған дейін жамбылдық тазы асыраушылар мұндай жарыстарға тек сыртқа шығатын. Енді Мақсат ұйымдастыру шараларын қолға алса, Бағдат құжаттарды сауатты рәсімдеумен айналысуда. Жарыстарды өткізетін жерді де нақтылап алған. Және тазыға құжат алуды да осы жігіттер бастады. Алдағы уақытта қоғамдық бірлестік ашып, патенттеп, бұл игі шараны ширатып, питомник ашу жоспарлары бар. Әзірге ғаламтордан қажетті мәліметтер жинап отыр.

– Жыл басында Президент Қасым-Жомарт Тоқаев қазақы төбеттер мен тазыны қолдау, дамыту жөнінде Жарлыққа қол қойды. Негізі қазақы тазы әмбебап келеді. Ол иісшіл, епті, әккі. Бұған дейін ресейлік және шетелдік тазы асырап келгендер енді қазақы тазыға қызығушылық танытуда. Сондықтан алдымен қазақы тазының қанын тазарту керек. Қолдау, дамыту осы жерде керек. Құжат алуда да кедергілер бар. Яғни аңшылық құжатын сұрайды. Аңшылық, саятшылық құрмаса да, ұлттық құндылық деп тазы асырап отырған азаматтар бар. Бір ғана «Өрнек» ауылында 60-70 қазақы тазы бар. Бірнеше күн бұрын ауылдастар арасында ұйымдастырылған «шырға» салуға 28 тазы қатысты. Енді есептей беріңіз, облыста қанша екенін?! «Шырға» салу, жүгірту, саятшылық құру – бұл ұлттық өнер, құндылық. Атадан мұра болып келе жатқан дәстүрімізді үзбей, кейінгі ұрпаққа аманаттау – азаматтық парызым, – дейді Мақсат Абатов.

 

Аймақтар
29.03.2024
Абай елінде Наурыз мейрамы ерекше тойланды
Жаңалықтар / Мұрағат
29.03.2024
«Қазақстан теміржолшысы» газеті, №27-28 29 наурыз 2024 жыл
Аймақтар
29.03.2024
Ақтөбелік теміржолшылар ұлттық дəстүрді жаңғыртты
Спорт
29.03.2024
Маңғыстауда «Наурызнама» онкүндігі аясында спорттық сайыстар өтті
Инфрақұрылым
29.03.2024
Түркістанда өткен келелі кеңестер
Жаңалықтар
28.03.2024
Қазақстан «Солтүстік – Оңтүстік» дәлізін дамытуда көрші елдермен ынтымақтасуға дайын – Тоқаев
Аймақтар
28.03.2024
Әз-наурыз қасиет дарып, құт қонған Түркістанда өтті
Аймақтар
28.03.2024
Берекелі мереке
Инфрақұрылым
28.03.2024
Аққұм – Талап учаскесінде күрделі жөндеу басталды
Аймақтар
28.03.2024
Достық станциясында «Қыз сыны» байқауы өтті
Аймақтар
28.03.2024
Атырауда Наурыз мейрамы жалпыхалықтық сипат алды
Жаңалықтар
28.03.2024
KTZ Express және Chengdu International Railway Port Investment & Development Co Ltd келіссөздер жүргізді
Жаңалықтар
28.03.2024
Ұлттық дәстүр ұлықталған күн
Жаңалықтар
28.03.2024
Қытайлық серіктестермен ынтымақтастық перспективалары талқыланды
Жаңалықтар
27.03.2024
Қауылжыр станциясында пойыздар қозғалысы қалпына келтірілді
Жаңалықтар
27.03.2024
Теміржолдағы су тасқыны жағдайы күнделікті бақылауда
Жаңалықтар
27.03.2024
Батыр Котырев ҚТЖ корпоративтік омбудсмені болып тағайындалды
Жолаушылар тасымалы
26.03.2024
Көктемгі мереке күндері 860 мыңнан астам жолаушы ҚТЖ пойыздарын пайдаланды
Аймақтар
26.03.2024
Қазалы теміржолшылары сенбілік өткізді
Жаңалықтар
26.03.2024
Екі елдің кәсіподағы бас қосты