Ағайынды теміржолшылар тазы баптап, ұлттық құндылықты ұлықтап жүр

Аймақтар
19.03.2023, 14:23
Суретті түсірген автор
Ерман Әбдиев

Тараз қаласы бойынша меншікті тілші

Жамбылдық ағайынды теміржолшылар – Мақсат пен Бағдат Абатовтар қазақы тазы баптап, «шырғаға» салып жүр. Мақсат – Тараз станциясында маневрлік диспетчер болса, Бағдат – Жамбыл вагон жөндеу депосында ауысым шебері.  

Қала іргесіндегі Жамбыл ауданы Өрнек ауылында туып-өскен ағайындылар бала кезден «жеті қазынаның» бірі – қазақы тазыны баптап, көкпар шауыпты. Бүгінде қара шаңырақта отырған кенжелері Фархат көкпар шабатын ат пен төрт тазыны баптап, бауырлары жарыстарға салып жүр екен.

– Қарапайым шопанның баласымыз. Сондықтан да болар, бала кезден малсақ болып өстік. Көкпар шаптық, тазы жүгіртіп, дүбіріне делебеміз қозып кететін. Әкем Ауданбек әрі саятшы болды. Үйде төрт тазы ұстайтын. Ұмытпасам, тоқсаныншы жылдардың соңында болу керек, Жуалы ауданына бір тойға бардық. Ол кезде той дегеніңіз үй ауласында болатын. Бір кезде аяғымды бір нәрсе түрткендей болды. Қарасам, тазының күшігі, аяғымды жалап тұр. Тазыны танимыз ғой, әлгі күшікті көріп есім ауды да қалды. Ақыры сол күшік біздің үйден табылды. Үйде төрт тазы болатын, әкем «не ғыласың мұны көбейтіп» деп ренжігенімен, әлгі күшікті көрді де «е, мынауың дұрыс күшік екен» деді. Ол кісі де иттің болмысына, дене бітіміне қарап айтса керек. Сол «Ұшар» тазының бойы 80 сантиметр болып өсті. Сұлу еді, ақылды еді. Алдына тамақ келгенде бас салмай, менің «бұйрығымды» күтіп отыратын. Негізі қазақы тазы – жарғаққұлақ және шашаққұлақ болып екіге бөлінеді. Ұшар – жарғаққұлақ болатын. Бірақ алғашында жүгірмеді, аңға да түспеді. Тазының алты айлығында тісі түседі, міне содан кейін «шарғыға», аңға сал. Сөйтсем, Ұшардың бойы биік болғанымен, әлі күшік екен ғой. Кейін тісі түскен соң өнердің бәрін көрсетті. Алғаш үй қоянына салып, баулыдым. Қателік осы жерде болды. Қоянды басқан кезде «тістеме» деймін, жібере салады. Кейін аңға шығып жүргенде қоянды қуып тауып алады, бірақ мен жақындағанда жібере салатын болды. Бірде, күздің суығында қорадағы малға түз тағысы түсті. Ол кезде Ұшардың аңға түспеген кезі. Бірақ аңдамаса керек, бірден ортаға түсіп, қасқырмен алысып, лақтырып жібергені. Сөйтіп, қорадағы малды аман алып қалды. Бұған әкем риза болып жүрді. Ел ішінде қауесет жата ма? Бұл жай аңыз болып елге тарады. Тіпті, Ұшарға құлынды бие беріп, сұрағандар да болды. Мұндай әккі тазыны кімге бересің, өзімде қалды. Өкініштісі, сол көз тиді ме, әлде басқа ма, кейін құрт түсіп, ауырды. Ауылдағы ветеринардан дәрі алып беріп жүрдім. Бірақ ем болмады, өліп қалды, әлгі ветеринар дәріні қанша мөлшерде беру керек екенін ескертпеген екен, – дейді Мақсат Абатов.

Қазір жігіттердің баптауындағы тазылардың ішінде иттің төресі «Таймас» болып тұр. Ол – бұған дейін көрші Шымкент, Түркістан, Балқаштағы жарыстарға қатысып, жүлделі орындардан көрініп, «көрермен көзайымы» болған тазы. Балқашта өткен тазы жарысында бас жүлдеге құны 4,5 миллион теңге болатын сәйгүлік тігіліпті. Расында, бүгінгі күні мұндай жарыстар тек жекелеген демеушілердің қолдауымен ұйымдастырылып жүр екен.

– Аталарымыз «Итте алты жасар баланың миы болады» дейді. Бұл рас әңгіме. Осы Таймасты баптар кезде мен онымен кәдімгідей сөйлесетінмін. Шоколадты майдалап, «бұйрықтар» беріп үйреттім, баулыдым. Қазір «шырғаға» да, аңға да саламын. Ақылды тазы. «Аң айлалы келеді» дейді тағы қазақ. Аңға шыққанда Таймас айлалы аңның алдын орап алады. Талай түлкі, қоян, шибөрі алды. Тазы аттың алдына түсіп жүрсе – ақылдылығы, ал аттың артында жүрсе, онда үміт күтпей-ақ қой, – дейді теміржолшының үлкені.  

Ағайынды теміржолшылар тек тазы баптаумен ғана емес, сонымен қатар тазы жүгіртіп, «шырға» салу ісін мықтап қолға алып отыр. Бұған дейін жамбылдық тазы асыраушылар мұндай жарыстарға тек сыртқа шығатын. Енді Мақсат ұйымдастыру шараларын қолға алса, Бағдат құжаттарды сауатты рәсімдеумен айналысуда. Жарыстарды өткізетін жерді де нақтылап алған. Және тазыға құжат алуды да осы жігіттер бастады. Алдағы уақытта қоғамдық бірлестік ашып, патенттеп, бұл игі шараны ширатып, питомник ашу жоспарлары бар. Әзірге ғаламтордан қажетті мәліметтер жинап отыр.

– Жыл басында Президент Қасым-Жомарт Тоқаев қазақы төбеттер мен тазыны қолдау, дамыту жөнінде Жарлыққа қол қойды. Негізі қазақы тазы әмбебап келеді. Ол иісшіл, епті, әккі. Бұған дейін ресейлік және шетелдік тазы асырап келгендер енді қазақы тазыға қызығушылық танытуда. Сондықтан алдымен қазақы тазының қанын тазарту керек. Қолдау, дамыту осы жерде керек. Құжат алуда да кедергілер бар. Яғни аңшылық құжатын сұрайды. Аңшылық, саятшылық құрмаса да, ұлттық құндылық деп тазы асырап отырған азаматтар бар. Бір ғана «Өрнек» ауылында 60-70 қазақы тазы бар. Бірнеше күн бұрын ауылдастар арасында ұйымдастырылған «шырға» салуға 28 тазы қатысты. Енді есептей беріңіз, облыста қанша екенін?! «Шырға» салу, жүгірту, саятшылық құру – бұл ұлттық өнер, құндылық. Атадан мұра болып келе жатқан дәстүрімізді үзбей, кейінгі ұрпаққа аманаттау – азаматтық парызым, – дейді Мақсат Абатов.

 

Аймақтар
09.06.2023
Нағыз теміржолшы еді...
Қауіпсіздік
09.06.2023
Маңғыстауда төрт айда шұғыл тежеу 42 рет басылған
Әлеумет
09.06.2023
Шар станциясында 600-ден аса адам тегін медициналық көмек алды
Қауіпсіздік
09.06.2023
Атырау темір жолында 150 шақырымға қоршау тартылмақ
Аймақтар
09.06.2023
Арыстық теміржолшы бірегей жоба ойлап тапты
Инфрақұрылым
09.06.2023
Жол машиналары көмекке келді (Фото)
Аймақтар
09.06.2023
Экологиялық қауіпсіздік өзектілігі артуда (Фото)
Жаңалықтар / Мұрағат
09.06.2023
«Қазақстан теміржолшысы» газеті, №46 09 маусым 2023 жыл
Жаңалықтар
08.06.2023
«Жолаушылар тасымалы» АҚ басшылығы «Батыс» филиалы ұжымымен кездесті
Әлеумет
08.06.2023
Балаларға базарлық
Әлемде
08.06.2023
Үндістанда пойыз жүрісі қалпына келтірілді
Жаңалықтар
08.06.2023
Alstom компаниясы Қазақстандағы сервисті жақсарту үшін тағы 100 млн еуро салмақ
Цифрландыру
07.06.2023
Станциядағы жұмыстың барлығы автоматтандырылған
Жаңалықтар
07.06.2023
Huawei форумында ҚТЖ-ның цифрлық даму стратегиясы таныстырылды
Әлемде
07.06.2023
Түркия алғашқы отандық электр пойызын іске қосты
Спорт
06.06.2023
Теміржолшы құрметіне шағын футболдан турнир өтті
Спорт
06.06.2023
Ұлттық ойындар айлығы басталды
Әлеумет
06.06.2023
«Саламатты Қазақстан» пойызы Абай елін аралап жүр
Қауіпсіздік
06.06.2023
Стратегиялық аумақта бөгде адамдардың бейқам жүрісі алаңдатып отыр
Жүк тасымалы
06.06.2023
ҚТЖ жыл басынан бері 44 млн тонна көмір тасымалдады