Теңіз айлақтарының транзиттік дәліздегі рөлі қандай?
«Қазақстан теміржолшысы» газетінің тілшісі
Қазақстан Республикасының теңіз инфрақұрылымын дамытудың 2024-2028 жылдарға арналған кешенді жоспарын орындау шеңберінде бүгінгі таңда көлемді жұмыстар іске асырылуда. Еліміздің транзиттік әлеуетін арттыру мақсатында теңіз порттарын дамытуға айрықша назар аударылып отыр.
Қазақстанды су жолымен байланыстыратын Каспий теңізі арқылы Құрық және Ақтау порттарының жүк тасымалындағы үлесі мен транзиттік дәліздегі рөлі жылдан жылға артып келеді. Мәліметке сүйенсек, өткен жылдың он бір айында Ақтау теңіз портында жүктерді жалпы ауыстырып тиеу 4,5 млн тоннаны құрап, 2023 жылдың есепті кезеңіндегі көрсеткіштен 10%-ға артқан, Ал өткен жылдың қаңтар-желтоқсан айлары аралығында өңделген контейнерлік жүктердің жалпы көлемі 52 324 ЖФЭ құраған. Бұл дегеніміз, алдыңғы жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда іс жүзінде 2,5 есе көп. Демек, бұрын Ақтау порты табысының негізгі бөлігін мұнай жүктерінің тасымалы құраса, бүгінде табыстың басым бөлігі контейнерлерді ауыстырып тиеуден түсуде екен. Қазір портта контейнерлік хаб салу жұмыстары басталған. Сондай-ақ теңіз айлағының жоспарында қолданыстағы порт қуаттарын жаңарту және қайта құру да бар.
2025 жылдың үшінші тоқсанында контейнерлік хаб құрылысының бірінші кезеңі аяқталады деп күтілуде. Сонымен қатар Каспий теңізіндегі су деңгейінің төмендеуіне байланысты қазіргі уақытта теңіз түбін тереңдету жұмыстарын жүргізуге арналған жобалау-сметалық құжаттаманы әзірлеу жұмыстары жүргізілуде. Ол ағымдағы жылдың соңына дейін аяқталмақ.
Ақтау портында контейнерлік хаб құру – өңірдің де, тұтастай алғанда елдің де транзиттік әлеуетін еселеп арттыратын маңызды жоба. Жобаны іске асыру өткізу қабілетін жылына 240 мың ЖФЭ-ге дейін ұлғайтуға және тиісінше Транскаспий халықаралық көлік бағдары (ТХКБ) бойынша контейнерлерді тасымалдауға, яғни елдің халықаралық логистикалық жүйедегі позициясын арттыруға және қазақстандық көлік-логистика саласының әлеуетін кеңейтуге мүмкіндік береді деп күтілуде. Аталған жұмыстарды 2025 жылдың ортасында аяқтау жоспарланған.
Ал Құрық портының паром кешені үшін өткен жылдың маңызды оқиғалары теңіз айлағы акваториясында түбін тереңдету жұмыстарының аяқталуы және жаңа астық терминалының іске қосылуы болды. Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес, оның базасында толыққанды логистикалық кластер құру бойынша жоспарлы жұмыс жүргізілуде.
Өткен жылдың қараша айының соңында Құрық портында рекордтық қысқа мерзімде түбін тереңдету жұмыстары аяқталды. Бұл теңізде жүзу қауіпсіздігін қамтамасыз етеді, теңіз айлағының терминалдық қуаттарын одан әрі ұлғайту үшін жағдай жасап, тұтастай алғанда Транскаспий халықаралық көлік бағдарын дамыту шеңберінде қабылданатын кешенді шаралардың, сондай-ақ дәліз бойынша жүктерді тасымалдау барысында өсіп келе жатқан қажеттіліктерге қызмет көрсетудің бір бөлігі болмақ. Қазіргі уақытта су айдынының және порттың кіреберіс каналының тереңдігі 7-ден 8 метрге дейін құрап отыр. Бұл портта өңделетін кемелердің өтпелі шөгінділерін ұлғайтуға және олардың толық жүктелуіне қол жеткізуге мүмкіндік береді.
Өткен жылдың күзінде ашылған қуаттылығы жылына 1 млн тонна жаңа астық терминалында 18 сүрлем бар, онда бір мезгілде 28 мың тоннаға дейін астық дақылдарын сақтауға болады. Құбырлардың өнімділігі сағатына 300 тонна. Терминал Иранға, Кавказ өңірі елдеріне және одан әрі қарай қазақстандық дәнді дақылдар экспортының ұлғаюын қамтамасыз етеді. Бүгінде мұнда 14 мың тоннаға жуық арпа сақталған. Терминал іске қосылған сәттен бастап шамамен 12 мың тонна астық жөнелтілді. Жалпы, Құрық паром кешені арқылы өткен жылдың 10 айының қорытындысы бойынша жүк автокөлік құралдарын өңдеуде 22%-ға өсім байқалады. Сондай-ақ Құрық портының Сарж терминалы аталған кезеңде Түркия мен Иран бағытында шамамен 55 мың тонна жүк өңдеді.
Геосаяси жағдайдың өзгеруі нарық қатысушыларын Каспий теңізіндегі отандық теңіз порттары орналасқан орталық орындардың бірі Қазақстан арқылы өтетін баламалы маршруттарды іздеуге әкелді. Ақтау мен Құрық бүгінде Транскаспий халықаралық көлік бағдарын дамытуда шешуші рөл атқарады, ол жүктерді жеткізу мерзімдері бойынша тиімді көрсеткіштерді көрсетеді. Тек соңғы екі жылда ол бойынша жүк тасымалдау көлемі 2 еседен астам өсті. Ай сайын аталған бағдар бойынша 40-қа жуық контейнерлік пойыз жүреді. Болашақта контейнер ағынының көлемі жылына 3000 контейнерлік пойызға жеткізілмек. ТХКБ-ге қатысушы елдер өткізу қабілетін арттыруға және қызмет көрсету сапасын жақсартуға бағытталған инфрақұрылымды жаңғыртуға ерекше назар аударуда.
Каспий теңізіндегі теңіз саудасы көлемінің ұлғаюымен жүктерді тасымалдаудың жаңа бағыттарын, оның ішінде «Солтүстік-Оңтүстік» халықаралық көлік дәлізі бойынша құру үшін қосымша мүмкіндіктер ашылды. Сонымен қатар бағдардың шығыс тармағын дамытумен қатар, Каспий арқылы өтетін орталық тармақтың да болашағы зор.