Қазақ елі көне карталарда

Жаңалықтар
24.10.2024, 15:34
Суретті түсірген Александр Жабчук
Әділет Мұсахаев

"Қазақстан теміржолшысы" газетінің тілшісі

Республика күніне орай танымал ғалым, Заманауи зерттеулер институтының директоры Мұхит-Ардагер Қаржаубайұлы Сыдықназаров еліміздің құрылу жолындағы тарихи деректер бойынша теміржолшыларға арнап дәріс өткізді.

Мұхит-Ардагер Сыдықназаров көне карталарды зерттеумен жиырма жылдан бері айналысып келеді. Бұл аралықта ғалым әлемнің көптеген елінде архив, мұражай, кітапханаларды ақтарып, елімізге қатысты мәліметтерді алуға тырысқан. Дегенмен Еуропа, АҚШ, Таяу Шығыс елдеріндегі картаграфиядан Қазақ еліне қатысты 4 мыңға жуық картаны тауып, елге алып келген.  

Ғалым 2021 жылы Брюссель қаласында 15-19 ғасырлардағы Еуропалық және Америка карталарындағы Қазақ мемлекеті атты алғашқы кітап атласын жарыққа шығарды. Биыл сол кітаптың екінші басылымы «Қазақстанның үзіліссіз мемлекеттілігі тарих толқынында» атауымен жарыққа шығып отыр. Мұхит-Ардагер Қаржаубайұлы қазақ елі көрсетілген осындай көне карталар әр қазақтың үйіндегі қамшы, домбыра және құран сияқты қасиетті заттардың қатарында болса деп тілейді.

«Мен тапқан Қазақ елі бейнеленген карталар Х-ХХ ғасырды қамтиды және бұлардың әрқайсысы еліміздің төлқұжаты. Карталар нақты ғылыми құжат, ол жерде ешкім бесінші мұхитты ойдан сыза алмайды. Бәрі нақты фактіге сүйеніп жасалады. Сондықтан бұл карталардан қазақтың мәдениетін, этнографиясын, тілі, халықаралық ішкі және сыртқы саясатына қатысты деректерді табуға болады», – дейді ол.  

Сонымен қатар ол Еуропа елдерінің барлығында шыққан картада еліміз көрсетілгенін атап өтті.

«Бұл қазақ елінің сол кезден бері геосаяси субьектілігі жоғары болғанын көрсетеді. 15-ші ғасырда Колумб Американы ашты. Бұл кезде Керей мен Жәнібек хандар Қазақ елін құрып жатты. Дәл осы кезде Еуропада кескіндеу, карта сызу өнерінің алтын дәуірі басталды. Әлемнің ең үздік танымал суретшілерінің қылқаламынан туындаған карталарда Қазақ елі бейнеленді. Сол үшін біз өзімізді бақытты елміз деп санаймыз», – дейді ол.

Оның айтуынша, қазақ деген атау 16-ғасырда емес, одан ертерек пайда болған. Өйткені 10-ғасырда шыққан карталарда еліміз Қазақ елі деп көрсетілген. Сондықтан Керей мен Жәнібек хандар Қазақ елін қайта жаңғыртты деп қарауымыз керек дейді ол.

«Еуропалық карталарда еліміздің тұрмыс-салты, көшпелі мал шаруашылығы – бәрі суреттермен көрсетілген. Яғни сол кезде біздің жерге келген адамдар қазақтар жайлы көптеген деректерді алып отырған. Тіптен соғыс құралдарымызға дейін бейнелеп көрсеткен. Ал кейбірі қазақтың қай руы қай жерде мекен ететінін де белгілеген. Тіптен швед зерттеушісі сызған картада Жәнібек ханның суреті бар», – дейді тарихшы.  

Ғалым көне карталардың қатарында Махмұд Қашқари сызған картаның маңыздылығы жоғары екенін атап өтті. Негізінен түркі елдері көрсетілген бұл картада алғаш рет Жапон елі бейнеленген екен.  

«10-ғасырдағы Махмұд Қашқари сызған карта көне саналады. Онда Түркі елдерімен қатар олар байланыс орнатқан елдер бар. Оған қоса  Жапония, Шри-Ланка да көрсетілген. Бұл сол кездегі ең құнды еңбек болды», – дейді ғалым.

Сондай-ақ ғалым Қазақ хандығы жалған ұғым екенін, дұрысы Қазақ елі деп аталғанын жеткізді.

«Қазақ хандығы дегенде ондағы басқарушылық құрылым айтылған, яғни ғылыми кітаптар үшін солай жазылған. Біздің ата-бабамыз өздерін хандық деп атамаған, олар мемлекет, орда деген. Бұл Совет кезеңінде мемлекетті хандар басқарған дегеннен шыққан және солай аталып кетті. Мәселен, мында князь басты адам, оны княжество, сұлтан басқарса, сұлтанат дегендей атай берген. Сондықтан қазір хандық деген түсініктен кетіп, Қазақ еліміз дегенге келуіміз керек», – дейді ол.  

Сондай-ақ Астанадағы ҚТЖ-ның бас ғимаратында Мұхит-Ардагер Сыдықназаров әзірлеген көне карталардың галереясы ашылды. ХІ-ХХ ғасырлардағы Қазақ мемлекетінің көне Шығыс және Батыс карталарының галереясының ашылуына «ҚТЖ» ҰК» АҚ-ның басқарма төрағасы Нұрлан Сауранбаев қатысты. Ол Мұхит-Ардагер Қаржаубайұлының еңбегіне табыс тілеп, оны Қазақстан темір жолының 120 жылдық төсбелгісімен марапаттады.

ҚТЖ келбеті
06.06.2025
Шоқпардан шыққан теміржолшы
Қауіпсіздік
06.06.2025
«Назар аудар, өткел!»: Маңғыстауда жол қауіпсіздігіне арналған айлық өтті
Станция тынысы
06.06.2025
Жаңаесілдің жұмысы жандануда
Аймақтар
06.06.2025
Жамбыл теміржолшылары цифрлық жүйелер бойынша білімін жетілдірді
Жаңалықтар / Мұрағат
06.06.2025
Қазақстан теміржолшысы газеті, №43 06 маусым 2025 жыл
Жүк тасымалы
05.06.2025
ҚТЖ өткен жылыту маусымында 70 млн тоннадан астам көмір тасымалдады
Жаңалықтар
05.06.2025
Қазақстан Транскаспий көлік бағытының дамуына қосатын үлесін арттырып келеді
Жаңалықтар
05.06.2025
Теміржол тарихына саяхат: студенттерге арналған ерекше экскурсия
Аймақтар
05.06.2025
Жол жаңарады – қауіпсіздік нығаяды
Әлеумет
05.06.2025
«Тең қоғам» темір жолда да өзекті
Әлемде
05.06.2025
Түркия өздері өндірген электр локомотивтерін іске қосты
Жаңалықтар
04.06.2025
Теміржолшылар мемлекеттік тілді қаншалықты біледі?
Жүк тасымалы
04.06.2025
Nurminen Logistics Қазақстанға автокөлік бөлшектерін Транскаспий бағытымен тұрақты түрде жеткізуді бастады
Инфрақұрылым
03.06.2025
Алматы айналма темір жол торабы жүктемені 40% түсіреді
Жүк тасымалы
03.06.2025
Сианнан Алматыға: Zhetysu жаңа контейнерлік терминалы алғашқы контейнерлік пойызды қабылдайды
Жолаушылар тасымалы
03.06.2025
Елорда вокзалында бес миллионыншы жолаушыны салтанатты түрде қарсы алды
Аймақтар
03.06.2025
Қазақ-қырғыз теміржолшылары Түрксіб түйіскен тұстағы түйткілдерді талқылады
Аймақтар
03.06.2025
Көктемгі сын нені көрсетті?
Қауіпсіздік
03.06.2025
Дала өртіне даярлық жоғары
Аймақтар
03.06.2025
Жаңа депо іске қосылды