Жәдігерлер сыр шерткенде...

Темір жол тарихы
31.01.2022, 12:23
Сабырхан Сейілбекұлы

Қызылорда облысы бойынша меншікті тілші

Ғасырдан астам тарихы бар Қызылорда локомотив пайдалану депосының мұражайында өткен күннен сыр шертетін бірегей жәдігер сақтаулы тұр. 1976 жылы депоның 70 жылдығы қарасаңында ашылған мұражай жыл өткен сайын жаңа экспонаттармен толықтырылып келеді. Көненің көзі – алып паровоз бен ҰОС ардагерлеріне арналған аспан асты мұражайына депо ауласынан орын берілген.

Мұражай табалдырығынан аттасаңыз, қарама-қарсы екі қабырғаға ілінген қос картаның бірінде 19-ғасыр, екіншісі 20-ғасырда аймақтағы теміржол құрылысының сұлбасы бедерленген. Бұдан кейінгі экспонаттардан өткен ғасырдың басында салынған Ташкент-Орынбор теміржолы құрылысынан тарихи суреттер мен құжаттар, алғашқы станциялар сұлбасын көруге болады. Келесі экспозицияда қала тарихы, яғни 1853 жылы қоқандықтарды аймақтан қуып шығып, Перовск бекінісінің (Перовск – Қызылорданың алғашқы атауы) салынуы жайлы мәліметтер бар.

Бөлімше теміржолындағы станция мен бекеттердің, вокзал ғимараттарының, локомотив депосының ең алғашқы нұсқасы, кейінгі және бүгінгі көріністері, даму кезеңдерінен сыр шертетін суреттер келесі бір экспозицияда орын алған. Осындай экспозициялардың бірінде депо теміржолшыларының 1905-1907 жылдардағы революциялық дүмпуге үн қосқаны байқалады. Социал-демократтардың ықпалымен жұмыс сағатын азайту, жалақыны көтеруді талап еткен депо слесарі А.В.Червяков бастаған, құрамында жеті мүшесі бар «большевиктік жетеу» ұйымының суреттері сақталған. Жалпы мұражайға қойылған экспонат, тақта-стенд, сұлба-макет, әртүрлі құжаттар, кітаптар секілді 150-ден астам жәдігердің арасында не жоқ десеңізші?! 1902 жылы шығарылып, ұзақ жыл қолданыста болған шойыннан жасалған рельстің сынығы да сақталған.

– Мұражайға қазалылық теміржолшылар әкеліп тапсырған, бүгінде тарихи жәдігерге айналған рельстің үш түрі бар. Оның бірінің ұзындығы 113 см, ені 10 см, биіктігі 11,5 см көлемінде, жақтау қабырғасында «к.з.кн.Б.БЬЛОСЕЛЬСКАГО 1902 года» деген жазу жазылған, – деді мұрайжай қызметкері Қызғалдақ Оспымбетова.

Тарихқа көз жіберсек, бұл рельс Ресейде теміржол енді пайда болған екі ғасыр бұрын Еділ-Жайық өңірінде темір қорытып, болат рельс шығаратын князь Белосельский-Белозерскийдің шеберханасының өнімі болса керек деп ой түюге болады. Князьдің Уфа губерниясының Катав-Иванов мекенінде де темір-болат балқытатын шеберханасы болды деген деректер бар. 1901 жылдан бастап шеберханадан шығарыла бастаған мұндай рельстердің екінші жақтауына к.ж.д деген мөр-таңба (клеймо) басылыпты. Сәйкесінше, бұл белгілер қазыналық темір жол аббревиатурасы немесе «Константинов темір жолы» дегенді білдірсе керек. Белосельский-Белозерскийдің шеберханасының өнімі Орынбор-Ташкент теміржолының құрылысына пайдаланылып, Сыр бойына да жеткен болып тұр ғой.

Мінеки, екі ғасырды жалғастырып жатқан теміржолдың тарихын зерделей келе талай-талай тұма сырға қанығуға әбден болады...

Жолаушылар тасымалы
01.04.2025
Jibek Joly туристік пойызы төртінші рет сапарға аттанады
Жолаушылар тасымалы
01.04.2025
«Астана-Алматы» бағытындағы «Тальго» пойызы енді Шу станциясына тоқтамайды
Жүк тасымалы
01.04.2025
Қаңтар-наурыз айларында темір жол көлігімен 3,6 млн тонна астық тасымалданды
Жаңалықтар
01.04.2025
Асаның ақеділ азаматы еді
Жүк тасымалы
01.04.2025
Көмір тасымалы жалғасуда
ҚТЖ келбеті
01.04.2025
Техникалық білім мен тәжірибе қажет
Жаңалықтар / Мұрағат
01.04.2025
Қазақстан теміржолшысы газеті, №24 01 сәуір 2025 жыл
Жаңалықтар
31.03.2025
Транскаспий дәлізіне Словенияның «Лука Копер» теңіз порты қатысады
Қауіпсіздік
31.03.2025
Өрт сөндіру пойызы дайындықтарын шыңдады
Жаңалықтар
31.03.2025
Аягөз қалпына келтіру пойызы үшін жаңа кран сатып алынды
Аймақтар
31.03.2025
Экология айлығы аясында сенбілік өтті
ҚТЖ келбеті
31.03.2025
Тыл ардагері – тоқсан жаста
Жүк тасымалы / Апта саны
31.03.2025
Теміржолмен жүк тасымалдау екі айда 6,6%-ға өсті
Әлеумет
31.03.2025
Жұмысшы мамандарға сұраныс бар
Аймақтар
31.03.2025
Еңбек адамына құрмет
Әлемде
30.03.2025
«Молдова темір жолын» екі компанияға бөлу ұсынылды
Жүк тасымалы
29.03.2025
ҚТЖ-да жүк жөнелтушілермен тасымалдау қорытындылары талқыланды
Жаңалықтар
28.03.2025
Қазақстан мен Өзбекстан теміржолшылары транзитті ұлғайту мәселелерін талқылады
Жүк тасымалы
28.03.2025
ҚТЖ-да астық штабының отырысы өтті
Жолаушылар тасымалы
28.03.2025
ҚТЖ мен iKOMEK109 бірлесіп байланыс орталықтарын жетілдіреді