Соғыс кезінде салынған Гурьев-Астрахань темір жолының тарихы

Темір жол тарихы
09.05.2024, 14:09
Қосұйым Мұқашев

Атырау облысы бойынша меншікті тілші

1942-43 жылдары құрылысы жүрген «Гурьев-Астрахань» темір жолының тарихы туралы не білеміз? Аса қиын жағдайда жүрген теміржол құрылысын соғыс жылдары жүргізудің қажеттілігі қандай еді? Құрылыс неліктен орта жолдан тоқтады? Таратып айтайық...

ХХ ғасырдың басында Гурьев (қазіргі Атырау) облысындағы ашылған кен орындары бүкіл әлемге мұнайлы Қазақстанды таныстырды. 1925 жылдың басында СССР Халық шаруашылығы кеңесінің шешімімен Гурьев-Доссор тар табанды темір жолын салу үшін Ембі-мұнай тресінің жанынан құрылыс басқармасы ұйымдастырылды. Жол салу ерекше қиын жағдайда жүргізілді. Ешбір құрылыс механизмі болмады, трасса бойын ауыз сумен қамтамасыз ету үлкен күшке түсті. Жолшылардың жанқияр еңбегі нәтижесінде Гурьев-Доссор тар табанды 93 км темір жолы 1926 жылы 18 желтоқсанда пайдалануға берілді. Жол бойында ірі үш станция – Гурьев, Қарабатан, Доссор, 3 разъезд – Сокол, Ескене, Даңғар іске қосылды. Алғашқы кезде пойыз Гурьевтен Доссорға дейін 11 сағат, кейін 7 сағаттай уақытта жүріп өтті. Гурьевтен негізінде су және басқа тауарлар, Доссордан мұнай өнімдері тасылды. 1934 жылы мұнай өндіру қарқыны артуына байланысты Ескенеде тағы бір тар табанды темір жол салынды.

Ал Қандыағаш-Гурьев темір жолы 1939 жылғы 12 ақпанда салынып бітті. Жол салуға 6 мыңнан астам кұрылысшы қатысты, олардың 70% астамы жергілікті ұлттың өкілдері болды. 1939 жылы 26 ақпан күні 40 вагон тіркелген бірінші пойыз Гурьевке келді. Қандыағаш-Гурьев жолы 1939 жылы желтоқсанда уақытша, 1942 жылы тұрақты іске қосылды. Ол темір жол Ембі мұнайының Оралға, Сібірге, Орта Азияға шығуына жол ашты.  

Соғысқа дейінгі жылдарда Орал-Ембі аралығында жаңа мұнай кен орындарын барлау және іске қосумен қатар, «Каспий-Ор» мұнай құбыры, «Гурьев-Доссор-Қосшағыл» су құбыры, жоғарыда айтқан «Гурьев-Қандыағаш» теміржол желісі салынып, іске қосылған болатын. Бірінші мұнай өңдеу зауытының құрылысы Гурьевте Ұлы Отан соғысы кезінде басталды. Зауыт екі жыл ішінде АҚШ-тан lend lease шарттарында жеткізілген жиынтықты жабдық базасында салынды. Бастапқы қуаты жылына 800 мың тонна болды. Зауыт Ембі кен орнынан авиациялық және автомобиль бензиндерін, мотор және қазандық отынын шығаруға маманданған еді. Осы зауыттың жанама өнім түріндегі газдарының базасында кейінгі жылдары химия зауыты салынған болатын. Осы атқарылған істердің маңызы өте жоғары. Біріншіден, Ембі мұнайын тасымалдау жолы ашылды. Екіншіден, облысты бүкіл елмен байланыстыратын теміржол қатынасы іске қосылды. Ембідегі ескі кәсіпшілік және ашық мұнай кен орындарын игеру Ұлы Отан соғысы жылдарында майданды темір жол арқылы жанар-жағармаймен қамтамасыз етуде елеулі көмек көрсетті. 1942-1943 жылдары Мақат-Орск, Ақмола-Магнитогорск темір жол желілерінің құрылысы аяқталды. Соғыс жылдарында мұнай мен темір жолдың дамуына тағы бір серпін берілді. Мұнай сапасының жоғары болғаны соншалықты, оны өңдемей-ақ, темір жолмен майданға жіберіп, танктерде пайдаланды. 40-шы жылдардың аяғына қарай өндіріс көлемі жылына 1 миллион тоннаға жетті.  

Өңірде соғыс жылдарында салынған ең ауқымды да ауыр құрылыстың бірі – Гурьев-Астрахань темір жолы болды. 1941 жылы Кеңес үкіметі Кавказ мұнайын орталық аудандарға тасу үшін Кизляр-Астрахань темір жолын салу үшін Қаулы қабылдаған еді. 1942 жылы тамызда бұл темір жол торабы пайдалануға берілді. Салынғалы жатқан Гурьев-Астрахань темір жол желісі сол тораптың соңғы телімі болатын. Осы маңызды міндетті орындау үшін 16-50 жас аралығындағы еңбекке жарамды адамдарды құрылыс жұмысына жұмылдыру керек деген шешім қабылдады. Ер адамдар майданға кеткендіктен құрылыс жұмысына негізінен әйел адамдар ғана алынды. Дегенмен, құрылыс жұмысына жұмылдырылған адамдар мен техниканың және қажетті құрал-жабдықтардың жетіспеуі салдарынан құрылыс жұмысы өте баяу жүргізілді. 1943 жылдың 1 қаңтарында жоспарланған 3 600 000 текше метрдің орнына 988,8 текше метр топырақ үйіліп, 330 км темір жолдың орнына Гурьев жақтан 52 км, Досанг станциясы жағынан 45 км темір жол салынған екен. 1943 жылы ақпан айында кеңес әскерлері Сталинградта жеңіске жетіп, майдан шебі батысқа қарай ығысты. Солтүстік Кавказ азат етіліп, бұрын пайдаланылып жүрген темір жол қатынасы қайтадан қалпына келді. Осыған орай Гурьев-Астрахань темір жол құрылысы өзінің әскери маңызын жойды. Көп кешікпей бұл құрылысты уақытша тоқтату туралы шешім қабылдады. Тек арада ширек ғасырдан аса уақыт өткен соң Астрахань бағытына қарай темір жол салу мәселесі қайтадан көтеріледі. 1967 жылдан бастап құрылысшылардың соғыс жылдарында үйген үйінділерінің үстіне рельстер төселе бастап, 1970 жылы Гурьев-Астрахань темір жолы пайдалануға берілді.

 

ҚТЖ келбеті
15.02.2025
Он сегізде от кешкен...
Жаңалықтар
14.02.2025
Ақтауда қызметкерлердің әл-ауқатын арттыру және еңбек жағдайларын жақсарту мәселесі қаралды
Жаңалықтар
14.02.2025
Астанада өткен фестивальде теміржол мамандығы жастарды қызықтырды
Қауіпсіздік
14.02.2025
Өткелде әйел мерт болды
Аймақтар
14.02.2025
Үздіктер қатарында
Жаңалықтар / Мұрағат
14.02.2025
Қазақстан теміржолшысы газеті, №11 14 ақпан 2025 жыл
Жаңалықтар
13.02.2025
ЭКСПО орталығында «Жұмысшы мамандықтар қаласы» фестивалі өтуде
Қауіпсіздік
13.02.2025
Профилактиканың пайдасы зор
Жаңалықтар
13.02.2025
Тіл секторының жұмысы қорытындыланды
Инфрақұрылым
13.02.2025
Семей теміржолында инфрақұрылым жаңаруда
Аймақтар
13.02.2025
Ғасырдан астам уақыт жұмыс істеп келе жатқан депо
Жаңалықтар
12.02.2025
ҚТЖ Пәкістанның көлік-логистикалық компанияларымен ынтымақтастықты нығайтады
Әлемде
12.02.2025
ҚХР-дан Ауғанстанға шыққан пойыз Қазақстан арқылы барады
Аймақтар
12.02.2025
Жұмыс сапасы балдық жүйемен бағаланады
Жаңалықтар
12.02.2025
Қазақстан мен Болгария Транскаспий дәлізі бойынша ынтымақтастықты дамытуда
Жаңалықтар
12.02.2025
Пойызда мас жолаушы полицейлерге қарсылық танытты
Жаңалықтар
12.02.2025
Теміржолшылар көктемге дайындалуда
Әлемде
11.02.2025
Қомақты ақша ұтып алған азамат Канаданы пойызбен аралап шықпақ
Жүк тасымалы
11.02.2025
Достықтан Алтынкөл станциясына дейін вагон тасымалдаудағы шектеулер ұзартылды
Жүк тасымалы
11.02.2025
Қаңтар айында ҚТЖ желісінде тиеу көлемі 7,3%-ке өсті