Темір жолы мен теңіз жолы дамыған өлке

Темір жол тарихы
30.07.2024, 10:06
Суретті түсірген автор
Шахида Жұман

Маңғыстау облысы бойынша меншікті тілші

Биыл Қазақ теміржолына – 120, Маңғыстау теміржолына – 60 жыл. Осы айтулы даталарға орай түбек темір жолының қалыптасуы мен дамуына өлшеусіз үлес қосқан ардагер, «Құрмет» орденінің иегері, Құрметті теміржолшы Қожахмет Уәзірмен сұхбатымызды жариялаймыз.

– Қожахмет Шабайұлы, осы өңірде туып-өсіп, бүкіл еңбек жолын осы  салаға арнаған жан ретінде сізден түбек теміржолының өткен күндерінен естелік сұрасақ...

–   Алдымен барша теміржолшыны алдағы кәсіби мерекемен және теміржолымыздың мерейтойымен құттықтаймын! Өткен уақыт – көрген түс демекші, бәрі бір сәтте өте шыққандай. Бірақ сол артта қалған жылдар бедерінде  теміржолшы деген халықтың жанкешті еңбегі мен өз кәсібіне шексіз адалдығы жатыр. Маңғыстауға теміржол 1962 жылы салынып бастап, 1964 жылы уақытша пайдалануға берілді. Айналасы оншақты жылда арғы жағы Түрксіб жолының тармағынан бастау алып, берісі Атырау атырабынан Үстірттің үстімен Маңғыстаудың қара ойына құлаған теміржол қарт түбекке жан бітіріп, жан-жақтан жұрт қоныс аударып, шет жүрген қандастар елге оралып, өзінің үй жайы, мектеп-балабақшасы, аурухана, дүкен, клубы, толып жатқан инженерлік құрылымдары, бар үлкен құрылымға айналды.  

Ол кезде біз қазір «станция Маңғышлақ» дейтін Маңғыстау кенті «А» станциясы аталды. Одан 30 шақырым жердегі №16 бекетті «Б» станциясы дейтін. «Б» станциясында теміржол төсеміне төсейтін қиыршық тас шығатын карьер болды. Теміржолға сол жерден щебень алып, жол астына төсеген. «А» станциясы бүгінгі Мұнайлы ауданының орталығы Маңғыстау ауылы. Мен осы Маңғышлақ станциясы құрылып, үйлер, мектептер салына бастағанда 6-сыныпта оқитын бала едім. Теміржолға шартараптан адамдар жұмысқа тартылып, халық көбейгесін 1966 жылы станцияның басынан теміржолшылар балаларына арналған 7 сыныптық №16 мектеп-интернаты ашылды. Бұл мектеп «теміржолшылар мектебі» аталды. Теміржолшылар отбасынан шыққан талай ұл-қыз осы мектептен түлеп ұшты.

– Әр кезеңнің ескірмейтін естеліктері болады. Жол салу қалай жүрді, есіңізде ме?    

– Түбектен мұнай табылып, бүкіл әлемге әйгілі болғасын Жетібайдан, Өзеннен теміржол салуды кеңес үкіметі дереу бастады ғой. Ақтаудан Шетпеге тас карьеріне де теміржол қажет болып, жобасы жасалған. Кейін Мақаттан Құлсары-Бейнеу, Бейнеуден бері қарай теміржол тартуға жобалары жасалады, бірақ бәрі де асығыстау істелген жоба болатын. Рельстің ең жеңіл түрі – Р-43 , шпалдарды да сирек, бір шақырымға 1600 данадан, астына қиыршық тастың орнына құм қиыршығы төселіп, теміржол салынды. Яғни 1962 жылдары Бейнеуден Ақтауға қарай бірінші болып «Орта Азия құрылыс механизация» тресінің №30 құрылыс-монтаж пойызы (СМП) жол салуды Бейнеуден бастады. Сол жылы күзде  №66 СМП-сы Ақтаудан Бейнеуге қарай теміржол сала бастайды. 1964 жылы 29 маусымда ұзындығы 404 шақырымдық Бейнеу – Ақтау теміржолы екі жақтан келіп түйісіп, оның күміс қазығы 209 шақырымда  қағылды. 1966 жылы жолды пайдалануға бергенге дейін мұнай өңдеу зауытына бір жарым миллион тоннадай Жетібай, Маңғышлақ мұнайының алғашқы легі тасылды.

Дегенмен, теміржолды пайдалануға бергеннен кейін сол асығыс жобаның көп қиыншылығын игеруге тура келеді. Жаңбыр қатты жауса, көпірлер, суағарлар шыдас бермей теміржолды су шаятын болды. Топырақ борап, қоршаулар болмағандықтан құм басады. Алғашқы жылдары теміржолшылар осындай қиындықтармен күресті. Маңғыстау жол дистанциясының басшысы болған Сағынай Қошқарбаев деген кісі осы дистанцияны құрып, Сай-Өтестен Шетпеге, Шетпеден Маңғышлаққа, одан Өзенге дейін теміржолды жаяу жүріп қабылдап, көп қиындықты еңсерген жан ретінде есте қалды.  

– Сіз де өңір теміржолына жарты ғасыр еңбек сіңірген жансыз.  Бұл салаға қызығушылығыңыз сол бала кезден басталса керрк?  

– 1966 жылы Мәскеудегі Жол және қатынастар министрлігінің 15 шілдедегі бұйрығымен тұрақты пайдалануға қабылданған соң Маңғышлақ станциясы тез  дами бастады. Бастапқыда құрылысшылар, шеттен келген мамандар отбасымен бірге вагон үйшіктерде тұратын. Кейін үйлер салынып, соған көшірілді. Тыныш қана жатқан ауылға теміржолдың гүрсілімен бірге жаңа өмір көшіп келген еді. Бізге   теміржол да,  пойыз да – барлығы таңсық. Көше толған теміржолшылар, фуражка киген бастықтары формасы жарқырап жүреді. Соның бәріне қызыға қарап, әлемде теміржолшыдан асқан бақытты адам жоқ шығар дейтінбіз. Сырттан келгендердің біразы түбектің қатал табиғатына шыдамай кетті, біразы қалды. Әрине, теміржол жаңа кәсіп болғандықтан кадр мәселесі қиын болды. Жергілікті халықтан теміржолшылар даярлау ісі мықтап қолға алынды. Қысқа курстар ұйымдастырылып, жан-жаққа институт-техникумдарға жергілікті жастар оқуға жіберіле бастады. Жол дистанциясында жол шеберлері, жол бапкерлері жетпеді. Мекеменің алғашқы кадр бастығы Есберген Ерпанов бірнеше рет Түркіменстан теміржолына барып, қазақтарды елге қайтуға үгіттеп, біраз жұмыс істеді.  Өзбекстан және Қарақалпақстаннан да мамандар тартылды. Алғашқылардың бірі болып келгендер Зұлхан Сақтағанов, Қылышбек Бабақұлов, Сағынхан Түзелбаев, Азанқұл Байпақов, Дүйсеке Әбілов, Тлеухан Өтебеков, Әділ Аңғарбаев, Мырзағали Қобжанов есімді ағаларымыз еді. Олардың көбінің білімі 4-7 сыныптық болса да теміржолдың нағыз білгірлері болды. Теміржол инструкциясы мен ПТЭ-ны жатқа білетін, тек Уставпен жүретін жандар еді. Көбісі  Құрметті теміржолшы атанды. Борамбай Қашақов, Күзембай Ізтұрғанов деген қазақтан шыққан алғашқы станция бастықтары болды. Шапай Нұрмағанбетов, Нұрқаш Мадияров деген машинистер, жол бригадирі Тілеухан Өтебеков сынды ағаларымызды үлгі тұтатынбыз.  

Мен 1968 жылы мектеп бітіре сала Маңғыстау жол дистанциясында бір жылға жуық жол монтері болдым. Кезінде асығыстау жобалармен салынған теміржолды құм басып, қатты жауын жауса, су шайып жататын. Түннің ішінде оятып жұмысқа шақырады. Түнімен құм тазалаймыз, су ағызамыз. Құм көшпеу үшін екі жағына қамыс тоқып, қоршау істейміз. Бір жылдай осындай жұмыстарды атқарып жүріп, келер жылы Ташкент теміржол институтына оқуға тапсырып, емтиханнан өттім. 1974 жылы дипломды маман болып  дистанциядағы жұмысымды жалғастыра бердім. Бригадир, мастер, дистанция бастығы болдым. Уақыт деген көзді ашып-жұмғанша зулап өтіп, жарты ғасыр еңбек еттік қой...  

– Баяғы өзіңіз еңбек жолыңызды бастаған дистанцияға басшы болған соң жұмысты неден бастадыңыз?    

- Мен дистанция тізгінін ұстаған 1986-87 жылдан бастап күрделі жөндеу жұмыстары қолға алынып, Бейнеуден Маңғышлаққа дейін 440 шақырымды ауыр рельс Р-65-ке, қиыршық тасқа ауыстырып, шпалдарды шақырымына 1840 данадан салдық. Содан соң пойыз жылдамдығы 40-тан 90-шақырымға көтерілді. Жолдың шетіне малға қарсы қоршаулар тұрғыздық. Бала кезде түйемізді пойыз қағып кеткенде жылағаным есімде, сондықтан халықтың малын пойыз басып кетсе, кәдімгідей қамығатынмын.  

Қызметіме кіріскен күннен кезінде ойға алған жобам – мекеменің 2 қабатты кеңсесін салуды қолға алдым. Көп ұзамай бұрын жатақ жайда отырған дистанция қызметкерлері жаңа әрі кең ғимаратқа көшті. 1986 жылдың мамырында «Май пленумы» өтті. Онда өзімізді өзіміз жергілікті ауылшаруашылық өнімімен қамтамасыз етуіміз қажет деген мәселе көтерілді. Осы азық-түлік бағдарламасы жөніндегі бастаманы қолдап, сол жылы жаңа ғимараттың жанынан аумағы атшаптырым жерге жылыжай салдық. Мұны облыстың бірінші хатшысы да көруге келіп, өңірдегі барлық мекемеге азық-түлік бағдарламасы бойынша осындай тапсырмалар берілді. Бақшадан көкөністерді жинап, өзімізден артылғанын ауыл тұрғындарына сататынбыз. Содан қалған өрік бағы әлі бар.  

1991 жылы бүкіл Кеңес одағы бойынша «Тұрғын үй-91» бағдарламасы жарияланды. Соған байланысты станциядағы қазіргі екі қабатты 16 пәтерлі №81, 82 үйлерді салдық. 41 жұмысшымыз үйлі болды. Ол кезде әлеуметтік салаға баса назар аударылды. 1994-2000 жылдары Бейнеу-Маңғышлақ аралығында жолдарға күрделі жөндеу жұмыстарын жүргіздік. Жолдың жағдайы жақсарып, қосымша телімдер салынып, бір кезде тұйық жатқан түбектің жолы халықаралық көлік дәліздеріне қосылып, осылай дами берді. Бүгінде міне, шүкір, теміржолы да, теңіз жолы да дамыған өлкеге айналдық.

– Сұхбатыңызға рахмет! Алдағы теміржолшылар күнімен құттықтаймыз.  

Жүк тасымалы
01.07.2025
ҚТЖ желісі бойынша астық тасымалы 53%-ға өсті
ҚТЖ келбеті
01.07.2025
100 маман іріктелді
Инфрақұрылым
01.07.2025
Шымкент жолшылары асарлатып ауқымды жұмыс атқарды
Аймақтар
01.07.2025
Жұмысшыларды тасымалдайтын жаңа автобус пайдалануға берілді
Жаңалықтар
01.07.2025
Абай мұрасы насихатталды
Қауіпсіздік
01.07.2025
Теміржол нысандарындағы өрт қауіпсіздігі
Жаңалықтар / Мұрағат
01.07.2025
Қазақстан теміржолшысы газеті, №50 01 шілде 2025 жыл
Аймақтар
30.06.2025
Күрделі жөндеу жұмыстары нәтижесін беруде
Станция тынысы
30.06.2025
Семей станциясы үздік атанды
Әлеумет
30.06.2025
Айназдың алғашқы жеңісі
Жаңалықтар
30.06.2025
"Қазақстан темір жолы" төрт жылда неге қол жеткізді?
Жаңалықтар
30.06.2025
Нұрлан Сауранбаев Көлік министрі болып тағайындалды
Жолаушылар тасымалы
30.06.2025
ҚТЖ Ақтөбе – Астана бағыты бойынша қосымша пойыз тағайындады
Жаңалықтар
30.06.2025
Түрік компаниясы елімізде логистикалық инфрақұрылымға инвестиция салмақ
Инфрақұрылым
28.06.2025
Елімізде теміржол желісіне ауқымды жаңғырту жүргізуде
Жаңалықтар
27.06.2025
Варшавада ТХКБ дамыту жөніндегі жұмыс тобының отырысы өтті
ҚТЖ келбеті
27.06.2025
Вагон қозғалысын реттеушілер жайлы бір үзік сыр
Инфрақұрылым
27.06.2025
Маңғыстау теміржолы күрделі жөндеуге күш салуда
ҚТЖ келбеті
27.06.2025
Қырық жыл кешіккен шындық
Әлеумет
27.06.2025
Балалар жазы көңілді