Сұрапыл жылдар шындығы

Темір жол тарихы
08.05.2025, 10:35
Қосұйым Мұқашев

Атырау облысы бойынша меншікті тілші

Соғыс жылдарында өңірде салынған тағы бір үлкен құрылыстың бірі – Гурьев-Астрахань темір жолы. Гурьев-Астрахань темір жолының құрылысы Мемлекеттік Қорғаныс Комитетінің 1942 жылғы 7 қыркүйектегі № 2257 шешімі мен Жол байланысы Халық Комиссариатының 14 қыркүйектегі № С-943Ц бұйрығы негізінде басталған болатын.

1941 жылы тамызда Кеңес үкіметі Кавказ мұнайын орталық аудандарға тасу үшін Кизляр-Астрахань темір жолын салу туралы Қаулы қабылдаған еді. 1942 жылы тамызда бұл теміржол торабы пайдалануға берілді. Кеңес елінің әскери басшылығы фашистер ерте ме, кеш пе бұл стратегиялық нысанға көзі түсіп, оны құртуды ойлайтынын білді. Сондықтан 1942 жылы 14 тамызда Гурьевке 471-артиллериялық дивизионы Жайық өзенінен өтетін көпірді қорғауға келеді. Көпір аман қалды.  

Ал сол темір жол арқылы Гурьевтен майдандағыларға қаншама азық-түлік, материалдық құралдар мен заттар жіберілді. Ал сол жылы салынғалы жатқан Гурьев-Астрахань теміржол желісі сол тораптың соңғы телімі болатын. Архивте келтірген деректерге сәйкес, темір жолды тез салу мақсатында ағаш көпірлер мен құбырларды пайдаланып, шпал бекітуге төселетін ұсақ тастарсыз үйілген топырақтың үстіне бірден салу сияқты бірқатар жеңілдетілген техникалық шарттар бойынша салуға рұқсат береді. Бұл құрылысты салу Кизляр-Астрахань теміржол құрлысының №8 құрылыс басқармасына жүктелген болатын. Құрылыс жұмысына 130 млн сом қаржы бөлінді. Тек Қазақ КСР ХКК-не 30 мың жұмысшы, 10 мың арбалы көлік бөлу тапсырылады. Оның ішінде Гурьев облысынан – 10 000, Батыс Қазақстан облысынан – 15 000, Ақтөбе облысынан 5000 адам бөлу көрсетілген. Архив деректерінде алғашқы ұйымдастыру жұмыстары барысында Гурьев облыстық атқару комитетінің 1942 жылғы №118-б санды қаулысымен осы желіні салуға Теңіз ауданынан – 3500, Новобогат ауданынан – 2600, Есбол ауданынан – 800, Мақаттан – 200, Гурьев қаласынан – 700, Бақсайдан – 1200, Жылыойдан – 500, Шевченко ауданынан – 300, Маңғыстау ауданынан 200 адамның жұмылдырылғаны айтылады.  

Жұмыс ауқымы өте үлкен болды. 3 600 000 текше метр топырақ үю, 73 жасанды өткел салу (соның ішінде Гурьев қаласында Жайық өзенінің үстіне жасанды көпір тұрғызу) жұмыстары жоспарланды. Жолдың ұзындығы 335 км деп белгіленді. Жерді тегістеп топырақ үю жұмыстарының мөлшері 35 млн текше метр деп есептелді. Жолдың бойына 25 аялдама тұрағы, 8 станция, 17 разьезд салынады деп жоспарланды. Осымен қоса Ганюшкино, Новобогат пен Забурын елді мекенінде сумен қамтамасыз етіп отыратын су айдау тұрағын салу көзделді. 53 кішігірім көпір, 12 орта көпір, 7 үлкен көпір – барлығы 72 көпір салу жоспарланды. Бұл көпірдің біреуі Жайық өзені арқылы өту керек болды. Оны аяқтау 1942 жылдың 10 қазанына белгіленді.  

Осы маңызды міндетті орындау үшін 16-50 жас аралығындағы еңбекке жарамды адамдарды құрылыс жұмысына жұмылдыру керек деген шешім қабылдады. Ер адамдар майданға кеткендіктен құрылыс жұмысына негізінен әйел адамдар ғана алынды. Дегенмен құрылыс жұмысына жұмылдырылған адамдар мен техниканың және қажетті құрал-жабдықтардың жетіспеуі салдарынан құрылыс өте баяу жүргізілді. 1943 жылдың 1 қаңтарында жоспарланған 3 600 000 текше метрдің орнына 988,8 текше метр топырақ үйіліп, 330 км темір жолдың орнына Гурьев жақтан 52 км, Астраханның Досанг станциясы жағынан 45 км темір жол салынған екен. Кейбір деректерде 1942 жылғы 15 сәуірде №108 НКПС құрылысы басшылары мен Батыс Қазақстан облысы атқару комитеті №4 Жанбай разъезіндегі жол төсеуші жұмысшылардың тұрмыстық жағдайын бірлесіп тексеріп, қорытынды акт жасайды. Онда жұмысшылар үстін қамыспен жауып, бір метр тереңдікте қазылған жеркепе-землянкалар мен палатка-шатырларда бір жұмысшыға 1-1,5 шаршы метрден келетін жертөледе тұратыны, жұмысшыларға тұрмыстық жағдай мүлдем жасалмағаны, төсек-орын жоқ, топырақ үстіне қамыс төсеніп ұйықтайтыны, тек стахановшы (екпінді) жұмысшыларға ғана жамылғы-төсеніштер берілгені, ал тамаққа негізінен балық тағамдары мен сүт өнімдерін колхоздар ұйымдастырып, жеткізіп отырғаны баяндалған...  

1943 жылы ақпан айында кеңес әскерлері Сталинградта жеңіске жетіп майдан шебі батысқа қарай жылжыды. Солтүстік Кавказ азат етіліп, бұрын пайдаланылып жүрген теміржол қатынасы қайтадан қалпына келді. Осыған орай Гурьев-Астрахань теміржол құрылысы өзінің әскери маңызын жойды. Көп кешікпей бұл құрылысты уақытша тоқтату туралы шешім қабылдады. Тек арада ширек ғасырдан аса уақыт өткен соң ғана Астрахань бағытына қарай темір жол салу мәселесі қайтадан көтеріледі. Сөйтіп 1966 жылы қайта салына бастады. Жол бойында 5 станция мен 21 разъезд іске қосылды. 7 миллион текше метр топырақ үйіліп, 56 күрделі кұрылыстар және көптеген мәдени орындар салынды. 330 шақырым темір жол төселіп, 1969 жылы 30 сәуірде жол тапсырылып, жұмысшы пойыздар жүре бастады. Гурьев-Астрахань темір жолы тұрақты пайдалануға 1970 жылы желтоқсанда берілді.

 

Аймақтар
08.05.2025
Жамбыл жол бөлімшесі ҰОС ардагерін құттықтады
Жаңалықтар
08.05.2025
ҚТЖ Ұлы Отан соғысы ардагерлерін құттықтады
Темір жол тарихы
08.05.2025
Соғыс салған жара. Тұщыбектегі тағзым ескерткішінің тарихы
Темір жол тарихы
08.05.2025
Жамбыл теміржолшыларының ерлік жолы
Темір жол тарихы
08.05.2025
Соғыс жылдарындағы шойын жол шежіресі
Темір жол тарихы
08.05.2025
Сұрапыл жылдар шындығы
Жолаушылар тасымалы
08.05.2025
ҚТЖ жазғы кезеңде қосымша бағыттарды іске қосады
Мұрағат / Жаңалықтар
08.05.2025
«Қазақстан теміржолшысы» газетінің 2025 жылғы 8 мамырдағы арнайы саны
Жаңалықтар
06.05.2025
«Нұрлы жол» вокзал кешенінде Жеңістің 80 жылдығына орай ағаш отырғызылды
Жолаушылар тасымалы
06.05.2025
«Keruen Express» туристік пойызы сапарға аттанды
Жаңалықтар
06.05.2025
«Батырлар ұраны» шырқалған кеш
Аймақтар
06.05.2025
Семейде өрт сөндіру пойызы қоймадағы өртті өшірді
Спорт
06.05.2025
Семейлік теміржолшы жүзден жүйрік шықты
Темір жол тарихы
06.05.2025
Жеңіс рухын сөндірмеген Қызылорда алауы
Аймақтар
06.05.2025
Арыстағы «Батырлар аллеясы»
Спорт
06.05.2025
Машинистер сайысы
Темір жол тарихы
06.05.2025
Майданға тартылған мұнай жолы
Қауіпсіздік
06.05.2025
Теміржолдағы тәртіп – адам өмірінің кепілі
Темір жол тарихы
06.05.2025
Ешкім де, ештеңе де ұмытылмайды
Жаңалықтар / Мұрағат
06.05.2025
Қазақстан теміржолшысы газеті, №34-35 06 мамыр 2025 жыл