Майданға тартылған мұнай жолы

Темір жол тарихы
06.05.2025, 09:14
Қосұйым Мұқашев

Атырау облысы бойынша меншікті тілші

1941 жылдың 22 маусымы күні таңғы сағат 4 кезінде фашистік Герман әскері КСРО-ның батыс шекарасына басып кірді. Осылайша тарихта ІІ Дүниежүзілік соғыстың шығыс майданы – Ұлы Отан соғысы басталды...

Гитлер 1939 жылы басталған ІІ Дүниежүзілік соғыста Батыс Еуропа елдерінің көбін жаулап алғаннан кейін кеңестер одағын басып алуға дайындыққа кірісті. Сөйтіп 1940 жылы 18 желтоқсанда КСРО-ны қысқа мерзімде басып алу мақсатында дайындалған «Барбаросса» жоспарына қол қойды. Бұл жоспар бойынша Германия негізінен үш бағытта – Ленинград – Москва – Киев бағытында шабуыл жасап, 8-10 апта ішінде соғысты аяқтау керек болды. Сонымен қатар Гитлер Москвадан Орал облысына дейінгі жерді жаулап алуды да жоспарлады. Яғни соның ішінде Қазақстан жеріне, әсіресе мұнайлы өлке саналатын Гурьевке (қазіргі Атырау) ерекше көңіл бөлді. Архив деректеріне сәйкес, оның ойында «Еділ-Жайық мемлекетін» құру жоспары да болған деседі. Осыған орай СССР Жоғарғы Кеңесінің Президиумы Каспий өңірінде әскери жағдай жариялап, ол аса құпия түрде ұсталған болатын. Соған сәйкес Қазақстан партия комитетіне Гурьев қаласында Қорғаныс комитетін құруды тапсырады. Комитет әсіресе Отанға аса қажетті мұнай саласына, оны өндіру мен тасымалдауға жауапты болды. 1941 жылдары ембілік мұнайшылар 15 мың тонна мұнай өндірген, бұл 1940 жылға қарағанда 24 процентке артық еді.  

Өндірілген мұнайды тасымалдаудың екі жолы болды – темір жол және су жолы. 1925 жылдың басында СССР Халық шаруашылығы кеңесінің шешімімен Гурьев-Доссор тар табанды темір жолын салу үшін Ембі-мұнай тресінің жанынан құрылыс басқармасы ұйымдастырылған болатын. Жол салу ерекше қиын жағдайда жүргізілді. Ешбір құрылыс механизмі болмады, трасса бойын ауыз сумен қамтамасыз ету үлкен күшке түсті. Жолшылардың жанқияр еңбегі нәтижесінде Гурьев-Доссор тар табанды 93 км темір жолы 1926 жылы 18 желтоқсанда пайдалануға берілді. Жол бойында ірі үш станция – Гурьев, Қарабатан, Доссор, 3 разъезд – Сокол, Ескене, Даңғар іске қосылды. Алғашқы кезде пойыз Гурьевтен Доссорға дейін 11 сағат, кейін 7 сағаттай уақытта жүріп өтті. Гурьевтен негізінде су және басқа тауарлар, Доссордан мұнай өнімдері тасылды. 1934 жылы мұнай өндіру қарқыны артуына байланысты Ескенеде тағы бір тар табанды темір жол салынды.  

Ал Қандыағаш-Гурьев темір жолы 1939 жылғы 12 ақпанда салынып бітті. Сөйтіп 518 км теміржол желісі тартылып, 450 мың шпал төселді, 26 мың тонна рельс, 300-дей көпір мен өткел, 30 бетон өткізу құбырлары іске қосылды. Жол салуға 6 мыңнан астам кұрылысшы қатысты, олардың 70% астамы жергілікті ұлттың өкілдері болды. 1939 жылы 26 ақпан күні 40 вагон тіркелген бірінші пойыз Гурьевке келді. Қандыағаш-Гурьев жолы 1939 жылы желтоқсанда уақытша, 1942 жылы тұрақты іске қосылды. Ол темір жол Ембі мұнайының Оралға, Сібірге, Орта Азияға шығуына жол ашты. Мәселен, Қандыағаш-Гурьев темір жолының машинистері 1941 жылы 700 тонна орнына 12 мың тонна мұнай тасымалдады. 1942 жылы 13 сәуірде Үлкен Пешной аралында Гурьев теңіз порты ашылып, ол портта Жайық өзені арқылы әрі қарай Каспий теңізімен мұнай және әскери жүктер тасымалданды. Ал осы жылдың шілде айында жергілікті теміржолшылардың күшімен небары 15 күн ішінде Гурьев станциясынан мұнай базасына дейін темір жол тартылды.  

Партия мен үкіметтің директиваларын жүзеге асыру нәтижесінде соғысқа дейінгі жылдарда Орал-Ембі аралығында жаңа мұнай кен орындарын барлау және іске қосумен қатар, «Каспий-Ор» мұнай құбыры, «Гурьев-Доссор-Қосшағыл» су құбыры, жоғарыда айтқан «Гурьев-Қандыағаш» теміржол желісі салынып, іске қосылған болатын. Бірінші мұнай өңдеу зауытының құрылысы да Гурьевте Ұлы Отан соғысы кезінде басталды. Зауыт екі жыл ішінде АҚШ-тан жеткізілген жиынтықты жабдық базасында салынды. Бастапқы қуаты жылына 800 мың тонна болды. Зауыт Ембі кен орнынан авиациялық және автомобиль бензиндерін, мотор және қазандық отынын шығаруға маманданған еді. Осы зауыттың жанама өнім түріндегі газдарының базасында кейінгі жылдары химия зауыты салынған болатын. Осы атқарылған істердің маңызы өте жоғары. Біріншіден, Ембі мұнайын тасымалдау жолы ашылды. Екіншіден, облысты бүкіл елмен байланыстыратын теміржол қатынасы іске қосылды. Ембідегі ескі кәсіпшілік және ашық мұнай кен орындарын игеру Ұлы Отан соғысы жылдарында майданды темір жол арқылы жанар-жағармаймен қамтамасыз етуде елеулі көмек көрсетті. 1942-1943 жылдары Мақат-Орск, Ақмола-Магнитогорск теміржол желілерінің құрылысы аяқталды. Соғыс жылдарында мұнай мен темір жолдың дамуына тағы бір серпін берілді. Мұнай сапасының жоғары болғаны соншалық, оны өңдемей-ақ темір жолмен майданға жіберіп, танктерде пайдалана берген.

Гитлердің «Барбаросса» жоспарының күлпаршасын шығарған кеңес әскерінің ұлы жеңісіне майданға тартылған мұнай жолының үлесі өте зор болғанын тарихи құжаттар айғақтайды.

 

Жүк тасымалы
15.07.2025
Қытайдан Әзербайжанға аттанған алғашқы жүк пойызы Қазақстан арқылы өтеді
Жаңалықтар
15.07.2025
ҚТЖ машинистері теміржол өткелдерінде ондаған ЖКО-ның алдын алды
Аймақтар
15.07.2025
Жамбылда ревизия нәтижелері жарияланды
Әлеумет
15.07.2025
Жаз жайнатып, күн күлдірген...
Әлеумет
15.07.2025
Теміржолшыға шұғыл көмек қажет
Аймақтар
15.07.2025
Семей станциясы топ жарды
Жолаушылар тасымалы
15.07.2025
«Burabay Express» электропойызы іске қосылды
Жаңалықтар / Мұрағат
15.07.2025
Қазақстан теміржолшысы газеті, №53 15 шілде 2025 жыл
Әлеумет
14.07.2025
Медициналық пойыз БҚО-да 7 мыңнан астам тұрғынға көмек көрсетті
Аймақтар
14.07.2025
Ақтауда Қытай компанияларының қатысуымен ірі логистикалық хаб құрылады
Аймақтар
14.07.2025
Қазақстандық жолсеріктер Deutsche Bahn тәжірибесін үйренуде
Аймақтар
14.07.2025
Елдің ықылысы – еңбектің өтеуі
Әлеумет
14.07.2025
Вокзалдағы кәсіпкерлердің құқықтары қорғалады
Жаңалықтар
14.07.2025
Теміржолшылар "Taza Qazaqstan"республикалық бастамасы аясында эко-сенбілік өткізді
Жүк тасымалы
14.07.2025
Қазақ транзитінің жаңа дәуірі басталды – сарапшы
Жаңалықтар
14.07.2025
ОА мен Оңтүстік Азияны жалғайтын теміржолға қатысты құжатқа қол қойылды
Аймақтар
14.07.2025
Берік Уәли Курчатовтағы теміржол кәсіпорнының жұмысымен танысты
Жолаушылар тасымалы
12.07.2025
ҚТЖ жазғы маусымда өзінің барлық бағдарлары бойынша 4,2 млн-нан астам жолаушыны тасымалдауға дайын
Жаңалықтар
11.07.2025
ҚТЖ басшылығы туризмді дамыту мәселелері бойынша көшпелі кеңес өткізді
Жолаушылар тасымалы
11.07.2025
ҚТЖ Астана – Бурабай бағдары бойынша «Burabay Express» жаңа электрпойызын іске қосты