Ұлы Отан соғысында темір жолдың рөлі қандай болды?
Адамзат тарихындағы ең ірі соғыстардың бірі саналатын 1941-1945 жылдардағы Ұлы Отан соғысы қисапсыз құрбандығымен мәлім. 93 жастағы қарт теміржолшы Жүнісбек Кәрімов (суретте) сол сұрапыл қантөгісті көзімен көрген, санаулы ғана қалған ардагерлердің бірі.
Ұлы Отан соғысы жылдары Кеңес үкіметі 27 млн азаматынан айырылды, оның шамамен 4101 мыңы – қазақстандықтар олардың 70 пайызы соғыс даласында мерт болып, тек 30 пайызы ғана елге аман оралған деген дерек айтылады. Темір жол – кез келген соғыс операцияларының стратегиялық факторы ретінде маңызы зор обьект болып табылады. Кешегі екінші дүниежүзілік соғысында да теміржол көлігінің маңызы аса зор болды.
Майдан мен тылды жалғап, ұрыс техникасы мен жауынгердің жедел тасымалдануы мен жабдықталуы тікелей темір жолға тәуелді болды. Кеңестер одағында соғыс жүрген сол 4 жылда әскери тасымалдар жалпы алғанда 19,7 млн вагоннан асып кеткен. Темір жолдың арқасында халық пен өндірістік кәсіпорындарды жау басып алған аудандардан ішке көшіріп, оқшаулау мүмкін болды. 1941 жылдың екінші жартысының өзінде осы мақсатқа шамамен 1,5 млн вагон тартылған. Күрделі соғыс жағдайында батыстан шығысқа 2,5 мыңнан астам өндірістік кәсіпорын, миллиондаған тонна азық-түлік пен басқа да жүктер вагондармен жеткізілген.
Бірінен соң бірі жүйткіп жатқан, бірінен соң бірі жөнелтілетін әр пойыздың арасындағы интервал бар болғаны 600-700 метрді құраған екен. Ал теміржолшылар нағыз соғыс қаупінің өтінде жүрді, себебі жаудың басты нысанасы бүкіл майданның артериялық қан тамырындай тіршілік көзі болып теміржолдар мен теміржол көліктерін қирату еді. От пен оқтың ортасында жүрсе де теміржолшылар үздіксіз тасымалды бір минут та тоқтатпай, оған қоса жау ұшақтары талқандаған станциялар мен тораптарды, локомотивтер мен вагон деполарын, көпірлер мен өзге де имараттарды қалпына келтіріп отырды. Соғыс жылдарында кеңес елінің теміржолшылары 120 мың км жолды қалпына келтіріп, 10 мың км жуық жаңа темір жол магистральдарын салған. Сонымен қатар теміржолшылар соғыс кезінде солдаттар мен ұрыс техникасы, азық-түлік тиелген 20 миллион вагонды тасымалдауға атсалысқан. 1939-1943 жылдары қазақстандық темір жол магистралі 10 мың км құрады.
Соғыс кезінде елде қалған қариялар мен жас балалардың жанқияр еңбегімен асқан қиындықпен салынған Гурьев-ҚандыағашОрск магистралінің Ембінің мұнай кәсіпшілігін Оралмен байланыстырған телімінің стратегиялық маңызы зор болды. 1939-1943 жылдары салынған АқмолаҚарталы желісі Қарағандының көмірін Оңтүстік Оралға жеткізуді қамтамасыз еткен маңызды нысан болып табылады. КөксуТекелі-Талдықорған және Атасу-Қаражал телімдері де соғыс жылдары іске қосылды. Сонымен қатар, Ұлы Отан соғысы кезеңінде Қазақ темір жолында жыл-жымалы құрам мен жол шаруашылығын жөндеу бойынша өндірістік базалар құрылып, жұмыс істеп тұрды.