Әлемдегі ең жылдам жүретін үш пойыз
Ағылшындар жасап шығарған әлемдегі алғашқы пойыз сағатына 38 шақырым жол жүріп, халықты таң қалдырған еді, оған қоса атарбамен ұзақ жол жүруді артқа қалдырды. Бүгінде алыс сапарға шығатындар негізінен әуе көлігіне басымдық береді, десе де сағатына 603 км жылдамдықпен жүретін пойыздың пайда болуы көлік түрін таңдаудағы көзқарасты түбегейлі өзгертуі мүмкін.
Технологиялық тұрғыдан пойыздар келесі реттілікпен дамып отырды: паровоз, электрлі және магнитті төсем. Арада 90 жыл өткенде паровозды электрлі локомотивтер толықтай алмастырды. Қазіргі магниттік левитацияны меңгергеніне қарамастан электрлі локомотивтер әлі де кеңінен қолданылып келеді.
Темір жол көлігін дамытуда жапондық инженерлер бірден екі бағытта жұмыс істеді: қолданыстағы технологияларды жетілдіру және жаңаларын әзірлеу. Сонау 1964 жылдың өзінде Жапонияда жоғары жылдамдықты Синкансен пойызы іске қосылған. Аэродинамикалық сипаттаманың жақсартылуы, қозғалтқыштың жаңа түрлері және басқа құрылымдық өзгерістердің арқасында қазір пойыздардың жылдамдығы сағатына 320 км жетіп отыр. Жоғары жылдамдықты пойыз шығаратын өзге де компаниялар осы бағытта дамыды: француздың Alstom-ы, америкалық Bombardier, испандық Talgo және немістердің Siemens-і. Бұл компаниялардың әрбірінде сағатына 200 км жылдамдықпен жүруге қабілетті жүрдек пойыздары бар. Дегенмен, жапониялық Синкансен пойыздары әлемдегі ең жылдам пойыздар рейтингінде үшінші орында.
Қазір магниттік желімен жүретін ең жылдам пойыз Қытайда, ол – Шанхай маглевы. «Маглев» сөзі магнитті левитация деген сөздердің қысқартылған түрі. Бұл технологияның сыры магниттердің өзара әрекетінде жатыр, олардың бірдей полюстері кері тебеді. Осылайша теміржол пойыздарының басты мәселесі, яғни жер бетіндегі үйкелісі оңай шешіледі. Жаңа технология тек доңғалақ жинағы жоқ жаңа пойыздарды ғана емес, сонымен қатар жаңа инфрақұрылымды қажет етті: бетон төсеміне Т-тәрізді рельс желісі тартылды. Шанхай маглевы 30 км жылдамдықты 7 минут 20 секундта еңсереді. Жоғарғы жылдамдығы сағатына 430 шақырымға дейін жетеді. Шанхай маглевы жылдам пойыздар рейтингінде күміс жүлдегер.
Жақында жоғары жылдамдықты еңсерген көшбасшы анықталды, бұл тағы бір жапон пойызы JR-Maglev болды. Сынақ барысында ол сағатына 603 шақырым жол жүрген. Жапондық магниттік левитацияның технологиясы Қытайлардікінен біршама ерекшеленеді - левитация жоғары өткізгіш магниттер арқылы жүзеге асырылады. Іс жүзінде бұл қозғалыстың үлкен тұрақтылығын білдіреді. Оған қоса темір жолдың сыртқы түрі мен пойыздың дизайны өзгерген.
Қазір JR-Маглев әлемдегі ең жылдам пойыз саналады. Оны коммерциялық пайдалану 2027 жылы басталады деп жоспарлануда. Пойыздың ең жоғарғы жылдамдығы сағатына 603 км дейін жетеді.
Көптеген ел қазір жоғары жылдамдықты электр пойыздарын енгізуді қолға алып жатса, ғалымдар магнитті левитацияны дамытуды талқылап жатыр. Егер магнитті левитациялы пойызды вакуумдық туннельде жүргізсе, ауа кедергісіннен құтылуға болады, дейді ғалымдар. Іс жүзінде мұндай пойыздардың жылдамдығы сағатына 6000-8000 км-ге дейін жетеді екен.